Giải Nobel – Lịch Sử, Các Hạng Mục và Bí Ẩn Giải Nobel Toán Học

1. Giới thiệu về Giải Nobel

Giải Nobel là một trong những giải thưởng danh giá nhất thế giới, được trao cho những cá nhân và tổ chức có đóng góp xuất sắc trong các lĩnh vực khoa học, văn học và hòa bình. Giải thưởng này được thành lập theo di chúc của Alfred Nobel – nhà khoa học, nhà phát minh và doanh nhân người Thụy Điển, nổi tiếng với phát minh ra dynamite.

Nobel qua đời vào ngày 10 tháng 12 năm 1896, để lại phần lớn tài sản của mình để thành lập một quỹ giải thưởng nhằm tôn vinh những thành tựu mang lại lợi ích cho nhân loại. Theo di chúc của ông, Quỹ Nobel sẽ trao giải thưởng hằng năm trong các lĩnh vực: Vật lý, Hóa học, Sinh lý học hoặc Y học, Văn học và Hòa bình.

Lần đầu tiên Giải Nobel được trao vào năm 1901. Về sau, vào năm 1968, Ngân hàng Thụy Điển đã tài trợ thêm một giải thưởng mang tên Giải thưởng Sveriges Riksbank về Khoa học Kinh tế để tưởng nhớ Alfred Nobel, thường được gọi là Giải Nobel Kinh tế.

2. Các hạng mục Giải Nobel

Hiện nay, có 6 hạng mục Giải Nobel chính thức:

1. Giải Nobel Vật lý

Được trao cho những khám phá, lý thuyết hoặc ứng dụng tiên phong trong lĩnh vực vật lý.
Nhiều nhà khoa học lỗi lạc đã nhận giải này, bao gồm Albert Einstein (1921) với thuyết quang điện, Richard Feynman, và Peter Higgs (người tiên đoán sự tồn tại của boson Higgs).

2. Giải Nobel Hóa học

Ghi nhận những thành tựu xuất sắc trong hóa học lý thuyết và ứng dụng.
Đã từng trao cho những khám phá như cấu trúc DNA (Watson & Crick – 1962), công nghệ chỉnh sửa gene CRISPR (2020).

3. Giải Nobel Sinh lý học hoặc Y học

Dành cho các nhà khoa học có đóng góp quan trọng trong y học, sinh học và sức khỏe con người.
Ví dụ, Alexander Fleming (1945) nhận giải vì phát minh ra penicillin, và Katalin Karikó & Drew Weissman (2023) với nghiên cứu về mRNA vaccine.

4. Giải Nobel Văn học

Trao cho các nhà văn, nhà thơ, nhà triết học có đóng góp lớn cho nền văn học thế giới.
Một số tác giả nổi bật đã nhận giải gồm Ernest Hemingway (1954), Gabriel García Márquez (1982), và Kazuo Ishiguro (2017).

5. Giải Nobel Hòa bình

Được trao cho các cá nhân hoặc tổ chức có đóng góp lớn trong việc thúc đẩy hòa bình và giải quyết xung đột toàn cầu.
Ví dụ: Nelson Mandela (1993), Tổ chức Chữ thập đỏ Quốc tế (nhiều lần), và Malala Yousafzai (2014).
Đây là giải duy nhất không do Viện Hàn lâm Khoa học Thụy Điển trao, mà do Ủy ban Nobel Na Uy quyết định.

6. Giải Nobel Kinh tế (thêm vào năm 1968)

Không nằm trong di chúc gốc của Nobel, nhưng vẫn được công nhận như một giải thưởng danh giá.
Đã được trao cho những nghiên cứu trong kinh tế học như lý thuyết trò chơi, hành vi thị trường, và tài chính vi mô.

3. Tại sao không có Giải Nobel Toán học?

Một trong những bí ẩn lớn nhất của Giải Nobel là tại sao Toán học không có trong danh sách giải thưởng. Có một số giả thuyết phổ biến về lý do này:

Toán học không phải là lĩnh vực ứng dụng thực tiễn: Alfred Nobel quan tâm đến những phát minh và khám phá có tác động trực tiếp đến đời sống con người, trong khi toán học thời đó được xem là một bộ môn lý thuyết, ít có ứng dụng thực tiễn ngay lập tức.
Nobel không thích các nhà toán học: Một số tin đồn cho rằng Nobel có mâu thuẫn cá nhân với nhà toán học nổi tiếng Gösta Mittag-Leffler (một nhà toán học Thụy Điển hàng đầu lúc bấy giờ). Có câu chuyện (không được chứng minh) rằng Nobel tránh trao giải cho toán học vì Mittag-Leffler có quan hệ tình cảm với người yêu của ông.
Đã có giải thưởng dành riêng cho toán học: Khi Nobel lập quỹ giải thưởng, Thụy Điển đã có giải thưởng toán học danh giá – Giải thưởng của Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển, nên ông có thể đã không muốn trùng lặp.

Dù lý do nào là đúng, thì đến nay, Giải Nobel vẫn không có hạng mục Toán học, nhưng toán học vẫn đóng vai trò quan trọng trong nhiều nghiên cứu đạt giải Nobel, đặc biệt trong vật lý và kinh tế.

4. Giải thưởng nào tương đương với Nobel dành cho Toán học?

Dù không có Giải Nobel Toán học, nhưng có một số giải thưởng danh giá tương đương, được coi là “Nobel của Toán học”:

1. Huy chương Fields (1936)

Được trao 4 năm một lần cho tối đa 4 nhà toán học dưới 40 tuổi.
Là giải thưởng danh giá nhất trong lĩnh vực toán học.
Một số người đoạt giải nổi bật: Grigori Perelman (2006, từ chối nhận giải), Maryam Mirzakhani (2014, nữ toán học đầu tiên nhận giải).

2. Giải Abel (2001)

Được thành lập bởi chính phủ Na Uy, trao hằng năm như một sự thay thế cho Giải Nobel Toán học.
Một số người đoạt giải: Andrew Wiles (2016, chứng minh Định lý cuối cùng của Fermat).

3. Giải thưởng Crafoord

Do Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển trao, chuyên về các lĩnh vực không có trong Nobel (bao gồm toán học).
Một số người nhận giải: Jean-Pierre Serre (1985), Edward Witten (2008).

5. Kết luận

Giải Nobel là một trong những giải thưởng danh giá nhất thế giới, ghi nhận những đóng góp quan trọng trong khoa học, văn học và hòa bình. Tuy nhiên, vì nhiều lý do, không có Giải Nobel Toán học. Dù vậy, toán học vẫn có những giải thưởng tương đương như Huy chương Fields, Giải Abel, và Giải Crafoord để tôn vinh các nhà toán học xuất sắc.

Dù không có hạng mục chính thức, toán học vẫn đóng vai trò quan trọng trong nhiều công trình nghiên cứu đạt Giải Nobel, đặc biệt là trong vật lý và kinh tế. Đây là minh chứng rõ ràng cho tầm quan trọng của toán học trong khoa học và cuộc sống.

Tóm tắt 10 người nhận Giải Nobel đầu tiên (1901-1902):

Wilhelm Röntgen (Vật lý)
Jacobus van ‘t Hoff (Hóa học)
Emil von Behring (Y học)
Sully Prudhomme (Văn học)
Jean Henry Dunant (Hòa bình)
Frédéric Passy (Hòa bình)
Hendrik Lorentz (Vật lý – 1902)
Pieter Zeeman (Vật lý – 1902)
Hermann Emil Fischer (Hóa học – 1902)
Ronald Ross (Y học – 1902, nghiên cứu về sốt rét)